Uyum İhlallerinde Ceza Hukuku Uygulamaları

Etik ve İtibar Derneği’nin 9. Döneminin 10. Gününde ikinci dersimiz “Uyum İhlallerinde Ceza Hukuku Uygulamaları” oldu. Avukat Kemal Altuğ Özgün’ün eğitmenliğindeki dersimize rüşvetin etraflıca tanımı başladık. Daha önceki notlarımda da belirttiğim şekilde, derste belirtilen tanımlamaları buraya direk taşımam söz konusu değil. 

Dersimizde kamu görevlisinin tanımını da yaptık. Notlarıma göre, kişi kamusal bir faaliyet yönetiyorsa kamı görevlisi olarak tanımlanmaktadır. Yeni Türk Ticaret Kanunu’ndaki düzenleme ile artık kamu görevlisi tanımı genişlemiştir.

Suistimallerde günümüzde dört ana unsur vardır. Suistimal karesi (fraud diamond) finansal baskı, fırsat, meşrulaştırma ve kabiliyetten oluşur. Daha önceden suiistimalin üçgeni (fraud triangle) kabul edilmektedir ve bunu baskı, fırsat ve meşrulaştırma oluşturmaktadır. Bir bakıma bireysel farklılıklar da denkleme “kabiliyet” boyutu ile dahil edilerek, şirket içi suiistimalin hem önlenmesinde hem de ortaya çıkarılmasında öneminin altı çizilmiştir.

Uyum İhlallerinde İş Hukuku Uygulamaları

Etik ve İtibar Derneği’nin 9. Döneminin 10. Gününde birinci dersimiz “Uyum İhlallerinde İş Hukuku Uygulamaları” oldu. Avukat Kayra Üçer’in eğitmenliğindeki dersimize uyum yöneticisinin önemli görevlerinden birinin çalışanların uymaları gereken kuralların ve şirketin çalışanlarla ilgili olarak uyması gereken kuralların net bir şekilde düzenlenmiş olmasını sağlamak olduğunun altını çizerek başladık. Daha önceki notlarımda da belirttiğim şekilde, derste belirtilen tanımlamaları buraya direk taşımam söz konusu değil. 

Dersimizde dikkatimi çeken bir husus, hep halk arasında duyduğumuz iş mahkemelerinin işçinin lehine karar verdiği konusuyla ilgili söylemin temeli oldu. Buna göre, taraflar eşit konumda olarak kabul edilmediği, işveren işçiden daha avantajlı bir konumda varsayıldığı için silahların eşitliği ilkesi gereği İş Hukuku Mevzuatı işçinin korunması gayesini benimseyerek kurgulanmıştır.

İşverenin yükümlülükleri temel olarak iki başlıkta incelenebilir: ilki “İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerini Alma Borcu”, ikincisi ise “Eşit Davranma ve Ayrım Yapmama Borcu”dur. Bu ifadeleri açacak olursak, işveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Buna ek olarak, iş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefe inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz.

Çalışan Suistimalleri ve Etkin Mücadele Yöntemleri

Etik ve İtibar Derneği’nin 9. Döneminin 9. Gününde ikinci dersimiz “Çalışan Suistimalleri ve Etkin Mücadele Yöntemleri” oldu. Fikret Sebilcioğlu’nun eğitmenliğindeki dersimize çalışan suistimallerinin üç farklı türünü inceleyerek başladık Bunlar; yolsuzluk, varlıkların kötüye kullanılması ve mali tablo hileleridir. Daha önceki notlarımda da belirttiğim şekilde, derste belirtilen tanımlamaları buraya direk taşımam söz konusu değil. 

Fikret Bey, özellikle Wirecard case’ini incelememizi önerdi. Konuyla ilgili TEİD websitesinde kapsamlı bir içerik mevcut:

https://www.teid.org/sorularla-etik-uyum-ve-kurumsal-yonetim-wirecarddan-ogrenmemiz-gerekenler/

Buna ek olarak Enka HR suiistimali ve Ford Otosan suiistimallerini de incelememiz önerildi.

https://www.sabah.com.tr/yasam/son-dakika-enkada-buyuk-skandal-unlu-holdingi-eski-muduru-20-milyon-dolandirmis-5456712

https://www.bursadabugun.com/yazarlar/emre-ozpeynirci-120/tarihimizin-en-buyuk-otomobil-yolsuzlugu-29260.html

Çalışan suiistimalleri ve mücadele yöntemleri konusunda Fikret Bey’in kaleme aldığı makalesi konuyla ilgilenenlerinin ilgisini çekecektir:

http://www.cerebra.com.tr/files/images/Books-Guides/calisan-suistimalleri-ve-mucadele-yontemleri1.pdf

Özetle kurumlar, başarıya giden yolda pek çok riskle karşı karşıyadır; ekonomik risk, felaket riski, tedarik zinciri riski, düzenleyici kurum riski ve teknoloji riski kurumları farklı şekillerde ve değişen derecelerde etkiler. Suistimal riski bu listedeki çok sayıdaki maddeden sadece biri olmakla birlikte, bu risk dünyadaki tüm işletmeler ve kamu kurumlarının genel olarak karşı karşıya olduğu bir risktir. Varlıkları olan her bir şirket, bu kaynakların dürüst olmayan kimselerce hedef alınma tehlikesi altındadır. Bu tehdidin önemli bir kısmı kurumun iş ve işlemlerinin gerçekleştirilmesine hizmet etmesi amacıyla işe alınmış kişilerden gelir.

Etik ve Uyum Politikaları

Etik ve İtibar Derneği’nin 9. Döneminin 6. Gününde birinci dersimiz “Etik ve Uyum Politikaları” oldu. Av. Altuğ Özgün’ün eğitmenliğindeki dersimizde etik ve uyum politikalarının arkasındaki bağlayıcı dış mevzuatı ve Türk hukukundaki referansları inceledik. Daha önceki notlarımda da belirttiğim şekilde, derste belirtilen tanımlamaları buraya direk taşımam söz konusu değil. Bu sebeple derste aldığım notları kendimce değerlendirerek, üzerine internetten herkesin ulaşabileceği bilgileri derleyerek bu içeriği hazırlıyorum.

Altuğ Bey, Erasmus’un Deliliğe Övgü adlı eserindeki hukukçularla ilgili aforizma ile başladı. Sisyphos’un her gün yenileceğini bilse de kendini elinden gelenin en iyisini yapmaya adadığını hatırlatarak bizlerin de etik ve uyum politikalarını belirlerken ki hedefimizi bize belli etti.

TEİD’in websitesinde Altuğ Bey’in aynı konu ve kapsamda daha önce yapmış olduğu bir sunumun mevcut olduğunu gördüm. Dilerseniz genel hatlarıyla sunumu inceleyerek fikir sahibi olabilirsiniz.

https://www.teid.org/wp-content/uploads/2020/11/2.-TEDAR-Etik-ve-uyum-programi-ve-politikalari.pdf

Eğer dersten bir konuyu ön plana çıkarmam gerekirse bu “ebeveyn ilişkisi”ne atıf olurdu. Buna göre kurum içerisinde bireyler etik ve uyum yöneticisine rahat soru sorulabilmeli ama her şeyi sormak yerine kılavuza başvurmalı.

Kurumsal Yönetim

Etik ve İtibar Derneği’nin 9. Döneminin 4. Gününde ilk dersimiz “Kurumsal Yönetim” oldu. Güray Karacar’ın eğitmenliğindeki dersimize kurumsal yönetimin ilkeleri ile başladık. Daha önceki notlarımda da belirttiğim şekilde, derste belirtilen tanımlamaları buraya direk taşımam söz konusu değil. Bu sebeple derste aldığım notları kendimce değerlendirerek, üzerine internetten herkesin ulaşabileceği bilgileri derleyerek bu içeriği hazırlıyorum.

Adillik, şeffaflık, hesap verebilirlik ve sorumluluk ilkeleri üzerine kurumsal yönetim anlayışı inşa edilmiştir.

http://www.tkyd.org/files/downloads/hakkimizda/TKYD%20Kurumsal%20Yonetim%20Nedir%202017.pdf

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) tarafından ulusal hükümetler, ilgili uluslararası kuruluşlar ve özel sektör ile birlikte 1999 yılında hazırlanarak yayımlanan KurumsalYönetim İlkeleri bir dizi standart ve yol gösterici prensibi kapsamaktadır. İlkeler bağlayıcı olmamakla birlikte hükümet ve şirketlerin kendi yönetim anlayışlarını gözden geçirmeleri ve belirlenen standartları hayata geçirmeleri konusunda önemli bir rehberdir. Ülkelerin kendilerine uygun kodları hazırlamaları önerilmiştir.

Ülkelerin kendilerine uygun kurumsal kodları hazırlaması gerektiği OECD tarafından önerilirken “one size does not fit all” vurgulaması yapılmıştır:

The Business and Industry Advisory Committee to the OECD (BIAC, see page 18), representing the 38 main business federations in OECD member countries, urged governments to sustain the notion that "one size does not fit all" in corporate governance standards.

https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/observer-v2004-1-en.pdf?expires=1632666192&id=id&accname=guest&checksum=9850F2606625F732ED7C22C571FA6307

Tabi ki tek bir model tüm ülkelere uymaz ama bu kurumsal yönetimin gerekliliğine de gölge düşürmez. Peki neden kurumsal yönetim gereklidir bir başka deyişle Kurumsal yönetimin faydalarını şöyle dile getirebiliriz;

1-  Kurum yönetimi ve kurum istikrara kavuşur,
2-  Kurumun rekabet gücünü artırır,
3-  Ekonomik krizlere karşı savunma gücü artar,
4-  Modern yönetim tekniklerinin uygulanma imkanı artar,
5-  Kurumun karlılığı artar,
6-  Kurum yönetimine kalite ve şeffaflık gelir,
7-  Kuruma güven ve itimat yükselir,
8-  Sermaye  maliyetleri düşer,
9-  Kredi faizleri düşer,  kredi maliyetleri azalır.

https://www.ticariyer.com/kurumsal/kurumsal-yonetim.html

Dersimizde eğitmenimiz Güray Karacar “Vehbi Koç Anlatıyor” kitabını da tavsite etti. Kitabın önsözünü de yazan Vehbi Koç Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı Semahat Arsel,  'Aile şirketlerinin devamlılığından AB konusuna; ilk yerli otomobil Anadol'un müthiş hikayesinden, eşi Sadberk Hanım'ın vasiyetiyle kurulan ilk özel müzeye, siyaset ve iş dünyası ilişkisinin hassaslığından sağlığın insan hayatındaki önemine bir dizi hayati konuda sıra dışı bir zekadan ve sıra dışı bir yaşamdan süzülen dersler bu sayfalarda okuyucuyu bekliyor. Vehbi Koç'un tecrübeleri ve uzak görüşlülüğünün ülkemiz ve dünyamız için iyiliklere vesile olması dileğiyle.' ifadelerini kullanmış.

Uluslararası Mevzuat ve Uyum Programı Elementleri

Etik ve İtibar Derneği’nin 9. Döneminin 3. Gününde ikinci dersimiz “Uluslararası Mevzuat ve Uyum Programı Elementleri” oldu. Çalışmakta olduğum şirketim Philip Morris’in de halihazırda Uyum Direktörü olan Emre Çolak’ın eğitmenliğindeki dersimizde etik ve uyum programının temel elementlerini tek tek tanımladık ve detaylandırdık. Daha önceki notlarımda da belirttiğim şekilde, derste belirtilen tanımlamaları buraya direk taşımam söz konusu değil. Bu sebeple derste aldığım notları kendimce değerlendirerek, üzerine internetten herkesin ulaşabileceği bilgileri derleyerek bu içeriği hazırlıyorum.

https://www.etikzirvesi.com/wp-content/uploads/2015/07/Oturum-4.pdf

Yukarıdaki görseli etikzirvesi websitesinden aldım, görsel Emre Çolak’ın daha önceki sunumlarında kullandığı bir görsel olsa da temel olarak bize anlattıkları ile örtüşüyor.

Etik ve Uyum Programının olması skandalların oluşmasını engellemeyebilir. Örneğin Enron, skanda karıştığında da etik programı mevcutmuş:

Board members specifically waived the conflict of interest clause in the company’s code of ethics that would have prevented the formation of the most troublesome special partnerships.

https://journalofleadershiped.org/wp-content/uploads/2019/02/2_1_Johnson.pdf

Bununla beraber, etik ve uyum programının olması bazen şirketlerin ceza almasını engelleyip cezaların bireysele indirgenmesini sağladığı örneklerde mevcut. Bunlardan birinde Morgan Stanley üst yöneticisi yolsuzluğa karışsa da şirket kurum için eğitimleri sağladığı için ceza kuruma değil kişiye kesilmiş:

Former Morgan Stanley executive - SEC charged Garth R. Peterson with secretly acquiring millions of dollars worth of real estate investments for himself and an influential Chinese official who in turn steered business to Morgan Stanley's funds. He agreed to a settlement in which he is permanently barred from the securities industry and must pay more than $250,000 in disgorgement and relinquish his approximately $3.4 million interest in Shanghai real estate acquired in his scheme

https://www.sec.gov/enforce/sec-enforcement-actions-fcpa-cases

Etik ve Uyum Programının elementlerini eğitim programı boyunca detaylı göreceğiz ama asıl altının çizilmesi gereken nokta kurum, yönetim kurulu ve yetkili müdürler dahil uygulamayı teşvik ederse bu programın başarıya ulaşacağıdır.